FUDBAL I DRUŠTVENA DEPRIVACIJA I FRUSTRACIJA
Dešavanja u našem fudbalu u proteklih nekoliko meseci pa i godina nedvosmisleno pokazuju de se preko fudbala, kao fenomena masovne kulture, ispoljavaju i izražavaju društvene deprijacije i frustracije. Fudbal kod nas sve više dobija jednu takvu funkciju zato što se realno postojeća društvena nezadovoljstva službeno ne priznaju i ne mogu se na prikladan način izraziti preko institucionalnih mehanizama društvenog sistema uopšte. Jedan deo nagomilanih nezadovoljstava i proširenih frustracija, jednostavno se izražava, rasterećuje i ispražnjava preko fudbala. U tom smislu brojni sukobi u našem fudbalu postaju prikladni povodi da se ispolje i isprazne realne društvene napetosti. Fudbal i dešavanja oko fudbala, drugim rečima, služe kao sigurnosni ventil za odušak od društvenih nepetosti.
U isto vreme treba priznati da se postojeće napetosti i frustracije mogu preko fudbala otvoreno iskazati kao deo službeno nepriznate društvene stvarnosti, ne rasterećujući se pri tome, nego baš obrnuto pojačavajući i produbljujući svoj eksplozivni naboj. Zbog toga je pogrešno u fudbalu i zbivanjima oko fudbala videti samo takav društveni mehanizam pomoću kojeg postojeći društveni sistem lukavo usmerava društvene napetosti putevima koji su za njega društveno najmanje pogibeljni, te im se stoga otvara mogućnost da se isprazne za njega na najbezbolniji način.
Svaki društveni sistem nastoji svesno ili nesvesno da manipuliše fudbalom, odnosno želi da fudbal uklopi u one društvene mehanizme koji služe sistemu i sistemskim ciljevima. Ovo naročito dolazi do izražaja u kriznim situacijama ili u situacijama kada je sistem opterećen konfrontacijama. Praktičan sadržaj i vekovna mudrost izražena u izreci „Panem et circenses“ nije ni moderno iskustvo demontiralo. Međutim, ne treba precenjivati ono što fudbal i dešavanja oko fudbala mogu učiniti u tom pogledu. Još manje treba potcenjivati ono što fudbal i dešavanja oko fudbala mogu učiniti za osporavajuća i antisistemska strujanja i gibanja. To znači da je nerealno posmatrati fudbal u njegovim savremenim razmerama isključivo kao jedan od mogućih mehanizama ispražnjavanja društvenih napetosti i frustracija u skladu sa potrebama stabilnosti postojećeg društvenog sistema.
Naprotiv, treba priznati realnost i druge mogućnosti. Naime, da fudbal može poslužiti kao svojevrsni društveni mehanizam preko kojeg se javno izražavaju i potvrđuju i one društvene napetosti i frustracije koje sistem ne priznaje i ne želi priznati, već ih pokušava prikriti ili prigušiti. Isto tako fudbal može poslužiti da se takve napetosti i frustracije pojačavaju, prodube i zaoštre do krajnjih granica. Ako tome dodamo eksplozivnost emocionalnog naboja, koji se za postojeće napetosti i frustracije vezuje kada je fudbal u pitanju onda postupci jednog takvog delovanja postaju još iracionalniji.
Dešavanja u i oko našeg fudbala danas odražavaju realna društvena stanja i realne društvene potrebe, koje ne pripadaju samo području čiste igre, razonode i zabave. Fudbal i dešavanja oko fudbala dele sudbinu mnogih drugih fenomena tzv. masovne kulture. Naime, sva ona realna društvena stanja i realne društvene potrebe, koje se vezuju za fudbal i koje se preko njega izražavaju, tim putem zapravo dobijaju samo u biti „Ersatz zadovoljenje“. Pre svega, društvena stanja i realne društvene potrebe, izražavaju se preko fudbala na preokrenut i mističan način. Tekuća svest čak i najangažovanijih učesnika u zbivanjima oko fudbala ima oblik iskrivljene svesti u kojoj se realni društveni sadržaji prikazuju na izopačen i naopak način. Čak i kada je stanje dovedeno do usijanja, zbivanja oko fudbala ne pomažu stvaranju i produbljavanju samosvesti o nastalom problemu.
Zbog svoje naopakosti i mističnosti prilikom izražavanja stanja oko fudbala stvarni problemi ostaju nedirnuti. Tako socijalna afirmacija društveno neafirmisanih ili nedovoljno afirmisanih društvenih slojeva i sredina preko participacije u zbivania oko fudbala ne uklanja žarišta i ishodišta njihove stvarne ili zaostale društvene afirmacije.
Isto tako, grupna identifikacija preko fudbala ostaje uvek u velikoj meri samo oblik „Ersatz identifikacije“, dok zajedinštvo, koje se stvara oko fudbala, ima mnoga obeležija jednog fiktivnog društvenog zajedništva. Na kraju, društvene napetori i frustracije, koje se izražavaju preko fudbala, pri tome ne diraju u stvarne izvore takvih napetosti i ne uklanjaju korene novih nezadovoljstava, koji se stvaraju i deluju u fudbalu. Zapravo, radi se o jednom velikom kružnom toku, koji se uvek vraća na polazne tačke.
Radovan Zubac