Istorijat AP „Đorđe Damjanov Đekša“
Ljubav prema pozorišnoj umetnosti u Jaši Tomiću potiče od davnina. Zna se da je SNP iz Novog Sada još 1867. godine gostovalo Jaši Tomiću i da je za vreme desetodnevnog boravka prikazalo 5 predstava.
Prvo amatersko društvo u Jaši Tomiću osnovano je 1893. godine. 1906 godine,zanatlije i trgovci osnivaju prvo kulturno-umetničko društvo koje je tada više negovalo pevanje i muziku, a manje pozorišne predstave.
SNP iz Novog Sada gostuje u Jaši Tomiću ponovo 1906. godine povodom osvećenja obnovljene pravoslavne crkve. Tada je prikazan pozorišni komad „Đido“.
Pozorišni život u Jaši Tomiću oživljava i počinje ozbiljnije da radi 1932 godine osnivanjem „Sokola“ koji je pored telesnog vežbanja razvijao i kulturno-prosvetni rad, a u okviru toga najrazvijenija je bila pozorišna delatnost.
Za vreme II svetskog rata, po dolasku okupatora, bio je zabranjen rad „Sokola“ i njihovih sekcija.
Posle oslobođenja, oktobarskih dana 1945. godine ljubitelji pozorišta u Jaši Tomiću, uz pomoć vojske koja je boravila u Jaši Tomiću, obnavljaju kulturno-umetnički život. Pripremaju se i prikazuju kulturno-zabavne večeri na čijem su programu bili horske pesme, recitacije i kraći pozorišni komadi /skečevi/.
Obzirom da su se stvorili uslovi za rad i razvoj dramskog amaterizma, 25.11.1946. godine osnovano je Amatersko pozorište u Jaši Tomiću sa svojim pravilima o radu i organima upravljanja..! U okviru Amaterskog pozorišta postojale su i sekcije kao što su: muzička /narodni i zabavni orkerstar/, folklorna, horska, recitatorska..; Najrazvijenija i najjača bila je Dramska, koja je sa rediteljem Đorđem Damjanovim postigla veliki uspeh. Već 1946. god. učestvuje na prvenstvu Vojvodine sa pozorišnom predstavom „Prst pred nosom“ L. Horvata.
Već 1947. godine Amatersko pozorište na takmičenju u Novom Sadu, sa predstavom „Ženidba“ od Gogolja, u režiji Đorđa Damjanova osvaja prvo mesto u Vojvodini. U ovoj predstavi istakao se kao glumac amater Petar Vrtipraški, koji je ubrzo prešao u profesionalce kao glumac Zrenjaninskog narodnog pozorišta, zatim u Subotičko narodno pozorište da bi karijeru završio kao istaknuti pozorišni i filmski glumac u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu. U tadašnjoj generaciji glumaca amatera treba istaći još: Miloša Gađana, koji je posle Pere Vrtipraškog postao prvak Drame, zatim Cvetu Šnajderova, Irenu Marinić, Gordanu Gađanski, Radinku Gađan, Tilku Fiilreiić, Stanku Nemet, Radovana-Batu Rajčića, Jovana-Batu Vojnovića, Ivana Gurana i dr.
Aprila 1949.godine jašatomićki amateri na Prvenstvu amaterskih pozorišta Vojvodine u Novom Sadu, sa predstavom „Duboki su koreni“ od Goua i Isoa, ponovo osvajaju prvo mestu u Pokrajini.
1950 godine Amatersko pozorište iz Jaše Tomića, uprkos odlasku nekih nosilaca repertoara, sa podmlađenim ansamblom uspevaju da ne samo održe visok nivo svojih predstava, nego da ponovo osvoje prvo mesto kao najbolji amateri Vojvodine, sa komadom „Revizor“ od Gogolja.. I ovo, kao i prethodna dela, režirao je Đorđe Damjanov.
Odlaskom reditelja Đorđa Damjanova u Zrenjanin pozorišni amaterizam u Jaši Tomiću počeo je da opada. Zbog toga se ukida Amatersko pozorište, a dramski amaterizam nastavlja svoj rad kao Dramska sekcija u okviru KUD-a „Vasa Stajić“, koje je osnovano 1951. godine. Rad sa dramskim amaterima preuzeo je tada Radivoj-Bata Sečujski, koji je nekoliko godina radio sa amaterima, pa je posle njegovog odlaska u Novi Sad, režiju preuzeo Radovan-Bata Rajčić, koji je istovremeno režirao, a pojavljivao se i kao glumac. On je pripremio oko 20 premijernih dela, ali je najviše uspeha imao sa pozorišnim delima: „Vila Lala“ V.Subotića, „Kula Vavilonska“ D.Roksandića i „Opasna voda“ Sl.Stojanovića, sa kojima je uspeo da se plasira na zonsku smotru dramskih amatera u Novom Kneževcu, odnosno Novom Bečeju. Špiro Đerić je osvojio diplomu za ulogu Oblaka u pozorišnom komadu „Opasna voda“, kao najbolja muška uloga na zoni.
Šezdesetih godina dolazi nova generacija glumaca amatera koje predvodi Petrov Draga i Milica Pejanov, koji su započeli glumačku karijeru u šampionskim danima Amaterskog pozorišta, zatim Branko Stojkov, Neva Vuk, Veselinka Planin i dr.
1964.god. režiju pozorišnih predstava preuzima Kosta Apostolović, profesor Osnovne škole „Stevan Aleksić“. On je vodio Dramsku sekciju KUD „Dr Borislav Jankulov“ sve do svoje smrti. Za sve vreme svoga rada pripremio je preko 30 premijernih dela među kojima su : „Jelena Ćetković“, „Gospođa Ministarka“, „Zona Zamfirova“, „Beograd nekad i sad“, „Komandant Sajler“, „Kora“, „Pokondirena tikva“, „Pod brezom je bila sekira“, „Izbiračica“, „Uzoran muž“, „Noć ludaka u gospodskoj ulici“,“Tuđe dete“, „Ožalošćena porodica“ i dr.
Mnoga dela su uspela da se nađu na Zonskoj smotri, ali je najveći uspeh postignut sa „Ožalošćenom porodicom“ kada je 1993. godine uvrštena u program republičkog festivala dramskih amatera Srbije, u Malom Crniću, odakle su donete dve diplome, i to Ljiljana Jusup, za najbolju epizodnu žensku ulogu (Sarka) i Kosta Apostolović, za kostimografiju .
Za mesto Jaša Tomić, a posebno za razvoj amaterskog kulturnog stvaralaštva značajno je to što je već 1954. godine izgrađen novi Dom kulture sa 500 sedišta, balkonom i prostranom pozornicom, na kojoj su mogle da se prikazuju i najveće dramske i muzičke predstave.
Tako je prilikom svečanog otvaranja Doma kulture u Jaši Tomiću, Jugoslovensko dramsko pozorišite iz Beograda izvelo komediju „Rođaka Sonja“. Ljubitelji pozorišne umetnosti, pored predstava koje je izvodila Dramska sekcija KUD-a, mogla je često da vidi na našoj sceni vrhunske predstave profesionalnih pozorišta: Narodno pozorište iz Beograda sa pozorišnim komadima „Kosovska hronika“, „Solunci govore“; Beograđansko dramsko sa komedijom „Poltron“. Ipak je najčešći gost bila Drama SNP iz Novog Sada, koja je izvela preko 30 predstava: „Izbiračica“, „Balkanski špijun“, „Moj tata socijalistički kulak“, „Gospoda i drugovi“, „Hajd u park kabare“, „Da li je moguće drugovi da smo svi mi volovi“, „Čekajući kabare“ i druge. Pored toga SNP je gostovalo i sa operetom „Mala Florami“, operom „Seviljski berberin“, „Ero s onog svijeta“, baletom „Veče u belom, „Solfeđo“ i „Bal kadeta“ i dr. Česta su bila i gostovanja muzičkih grupa sa klasičnom muzikom. Pančevački gudački kvartet, harfa Želja Sponza, violončelo Ištvan Varga, truba Saša Dragović, trio flauta, klarinetista Nikola Seđić, veče Operskih arija i pri tome treba dodati i gostovanja poznatih KUD kao što su „Kolo“ iz Beograda, „Frula“ iz Beograda,“Sonja Marinković“ Novi Sad, Hor muzičke omladine Novi Sad, Novosadska filharmonija, (dir.Živojin Zdravković).
Ovi podaci govore o bogatom, sadržajnom i raznovrsnom kulturno-zabavnom životu građana Jaše Tomića, što je svakako imalo uticaja na povećano interesovanje građana za kvalitetnije dramske i muzičke priredbe. Zbog povećanih troškova za organizovanje gostovanja profesionalnih pozorišta i muzičkih grupa, KUD je u cilju zadovoljenja potreba naših građana, pristupio organizovanju kolektivnih poseta operskim, baletskim i pozorišnim predstavama u Novorm Sadu i Beogradu.
Smrću reditelja Koste Apostolovića došlo je jedno vreme do stagnacije i zastoja u radu Dramske sekcije. Rediteljsku dužnost preuzeo je član Dramske sekcije, glumac Aleksandar Lalić, koji je svoje skromno glumačko iskustvo umeo da iskoristi u svom rediteljskom radu. Shvatajući da u radu sa dramom treba početi od najmlađih osnovao je dve dečije dramske grupe i to pri O.Š. „Stevan Aleksić“ u Jaši Tomiću, gde je pripremio pozorišni komad „Šašava torta“ i u.OŠ „Aleksa Šantić“ u Sečnju, „Cvrčak i mravi“. Sa ovom predstavom učestvovao je na zonskoj smotri dečije drame u Novom Kneževcu. U Jaši Tomiću je sa Dramskom sekcijom odraslih spremio komediju Radoslava Zlatana Dorića, na tekst Zorana Petrovića, „Kako Banat kroz rodoljublje ide“ U ovom delu sa oko 30 učesnika uspeo je da okupi uglavnom mlađe i one koji su prvi put imali priliku da nastupe pred publikom. Delo je doživelo veliki uspeh jer je prikazan 13 puta od čega 3 puta u mestu u uvek punoj sali, i 10 na gostovanjima, na Zonskoj smotri su istaknuti kao pojedinci Mata Lalić i Radovan Zubac.
Iako u teškim materijalnim uslovima, bez osnovnih tehničkih sredstava (svetla, muzičkih efekata, kostima i dr. Dramska sekcija je smogla snage da postepeno reši određene probleme i uspešno nastavi sa radom. Mladi reditelj Aleksandar Lalić uspeo je da okupi grupu uglavnom mlađih dramskih amatera, sačini plan i sistematskim radom podigao je kvalitet predstava koje je režirao. On je pre svega stvorio minimalne uslove za normalan rad Dramske sekcije. Zahvaljujući njemu i Radovanu-Bati Rajčiću, starom amateru i kulturnom radniku, uspostaviljena je plodna i uspešna saradnja sa Narodnim pozorištem u Kinkindi, odnosno njegovim upravnikom Branislavom Šibulom, kao i Srpskim narodnim pozorištem u Novom Sadu, odnosno tehničkim direktorom Draganom Inićem, koji su nam pomogli u davanju opreme, reflektora, reostata, kostima, pozorišnih dela i uspostavljanju neposrednije saradnje sa profesionalnim rediteljima, uspešno je pripremljen i izveden pozorišni komad „Balkanski špijun“ Dušana Kovačevića. Sa ovim delom Dramska sekcija uspela je da kao jedna od najboljih na Zonskoj smotri dramskih amatera u Novom Bečeju, maja 2000, po oceni i preporuci selektora Jelice Bjeli, dramske umetnice iz Novog Sada, bude upućena i uvrštena u program Pokrajinske smotre dramskih amatera u Staroj Pazovi. U vrlo jakoj konkurenciji 10 pozorišnih društava iz Nove Pazove, Vrdnika, Bačkog Petrovca, Kruščića, Crvenke, Vršca, Uzdina, Sente, Stare Pazove i Jaše Tomića ta je predstava ocenjena kao vrlo dobra i ocenjivačka komisija je dodelila dve diplome za uspešno tumačenje uloga i to Radovanu Zubcu za mušku ulogu i Ljiljani Čelić za žensku ulogu. Treba imati u vidu da se naš mladi reditelj amater takmičio sa profesionalnim rediteljima koji su spremali amaterske predstave na ovom festivalu i to Ljubosav Majera, Miroslav Benka, Ivan Hansman Jasenski, Bogomir Đorđević i dr. Utoliko je uspeh naše Dramske sekcije značajniji. Sa ovom predstavom ostvareno je 12 gostovanja, i to u Pančevu, gde je predstava ostavila izvanredan utisak, u Novom Bečeju, Plandištu, Banatskom Karđorđevu i dr. Uporedo sa pripremama za učešće na Pokrajinskom festivalu dramskih amatera, naša Dramska sekcija izvela je premijerno i pozorišno delo „Đeneral Milan Nedić“ od Siniše Kovačevića. Pored premijere koja je izvedena u punoj sali gde su glumci svojom igrom oduševili publiku prikazana je i repriza i ostvarena dva gostovanja.
Činjenica je da je Dramska sekcija u Jaši Tomiću krenula putem svojih predhodnika i da je svojim dosadašnjih radom uspela da ne samo povrati ugled dramskog amaterizma iz ranijih godina, nego da svojim kvalitetom koji iz godine u godinu, u svakoj predstavi raste, pruži dokaze da je ova generacija sposobna da postigne još veće uspehe. Svojim dosadašnjim radom i uspesima, Dramska sekcija je uspela da stekne ugled ne samo u svom mestu, već i u celoj Vojvodini.